Презентация, доклад на тему Исем ҡушыу йолаһы

Хәләф ҡыҙы төҙөнө.





2018 й.

йолаларының ҡайһы бер элементтары ла ҡушылған. Был йолаларҙы хәҙерге заманда яраҡлы итеп ҡулланыу.

Эшемдең актуаллеге

өйрәнеү, уларға ҡарата ихтирам тәрбиәләү; уҡыусыларға исемдәрҙең мәғәнәһенең мөһимлеген аңлатыу; уҡыусыларҙа үҙ исемдәренә ҡарата һөйөү, ғорурлыҡ хисе, иғтибарлылыҡ тәрбиәләү; халҡыбыҙҙың үткәне, хәҙергеһе һәм киләсәгенә ғорурлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Исем ҡушыу башҡортта мөhим йолаларҙың береhе. Бөтә йолалар араһында иң төп урынды алып торған йола булараҡ, балаға исем ҡушыу йолалары менән танышып үтәйек.

Балаға исем ҡушыу йолалары

бер көн дә, хатта сәғәткә лә бишеккә һалырға ярамаған. Әгәр исемһеҙ һалһаң, ен-бәрейҙәр алмаштыра. Был саҡта бала зәғиф була, йә үлә. Шуға күрә кендек инәһе баланы йүргәккә
төрә лә: ”исемең шулай булһын!” тип, ҡолағына ҡысҡырып әйтә. Был “йүргәк исеме” йәки
“тәүге” тип атала.

Йүргәк исеме

ҡолағына: Ата-инәңә шәфҡәтле бул, Олоға кесе бул, Кесегә оло бул. Уң ҡолағына – аҙан, Һул ҡолағына – исеме! – тиҙәр. Балаға аҙан менән исем ҡуштырмаһаң, үлгәс, ата-инәһен танымай, ти.

Ысын исем.

лә һалғандар: Ғүмерҙаҡ (Ғүмере оҙаҡ), Ғүмер, Тимерйән, Тимерғәли, Йәнбикә.

Миңле исем

Тыуған сағында бала миңле булмаҫҡа мөмкин. Өс-дүрт аҙна үткәс, тәнендә ҡыҙыл миңдәр барлыҡҡа килә. Миң аҙып китмәһен тип, баланың исеменә “миңле” һүҙе өҫтәйҙәр. Мәҫәлән: “Зилә” булһа – “Минзилә”, тип йөрөтәләр.

Ғүмерле исем.

исем ҡушалар. Ен йә шайтан килә лә: Был бала малай микән, ҡыҙ микән? – тип аптырай ҙа ҡала, ти.




Әгәр ҙә берәйһенең балалары күбәйеп китһә,
Туҡтабикә, Туҡтағол кеүек исемдәр
ҡушырға кәрәк. Шунан ни башҡа бала
булмай.

Үрсем туҡтатҡыс исемдәр.

Уртаҡ исемдәр.

шундай әмәл тапҡандар. Яңы тыуған баланы этаяҡҡа (эткә аш бирә торған һауытҡа) һалалар. Ниңә баланы этаяҡҡа һалғандар тигәндә, уның мәғәнәһе былай: Ен, шайтан, бәрей кеүек заттар эттән ҡурҡа. Баланы этаяҡҡа һалғас, уға эт еҫе һеңә.

Эт исеме ҡушыу.

исеме оҡшамай, тигәндәр. Баланы өшкөртөп, “бөтөү” яҙҙырып алғандар ҙа, шуны түшенә ҡаҙағандар. Унан һуң да илауынан туҡтамаһа, исемен алмаштырғандар. Ҡабаттан исем ҡушҡандар.

Исем яңыртыу.

Был турала алдан бөтә халыҡ белеп тора. Сөнки матур итеп яҙылған белдереү эленә. Унда кемдәрҙең балаларына исем ҡушыласағы әйтелә. Билдәләнгән көндө яңы тыуған балалары булған ата-әсәләр байрамға йыйыла.

Йолалар араһында иң төп йола булараҡ, исем туйы тыуғандан һуң 3-сө йәки 40-сы көндө үткәрелгән. Исем туйына туғандарҙы, күршеләрҙе, дуҫтарҙы саҡырғандар.

Хәҙерге заманда балаға исем ҡушыу йолаһы

килеүе беҙҙең йәмғиәттә уға тыуыу тураһында таныҡлыҡ биреп беркетелә. Балаға исемде ата-әсәһе ҡуша. Күп ата-әсәләр балаға исемде алдан уйлап, ололар, туғандары менән кәңәшләшеп ҡуша.
Исем һайлағанда уның ҡолаҡҡа
ятышлы яңғырашы – яҡшы
мәғәнәле булыуы, башҡортса-русса
әйтелеше һәм яҙылышы иҫәпкә
алына .

йыйылмаһын һәм исем ҡушыу йолаларын тыуҙырған. Башҡорт исемдәре ҙур һәм йөкмәткеһе менән ифрат бай. Үҙеңдең зауығыңа, теләгеңә ҡарап уны һайлай ғына бел!

Мәҫәлән:
Айнур (баш. ғәр) – ай нуры һымаҡ яҡты, матур.
Илгиз (баш., фарс.) – ил гиҙеүсе
Илшат (баш)– ил+шат (башлыҡ, ил башлығы)
Айһылыу (баш)-айлы төндә тыуған (ай һымаҡ матур булһын, тигән теләк менән ҡушылған)
Гөлсәсәк (фарс.,баш.) – гөл+сәсәк
Гүзәл (баш) – матур, һылыу, сибәр

йәштәр балаларына мәғәнәһеҙ исемдәр ҡуша башланылар. Беҙ, башланғыс кластар уҡытыусылары, йәштәр араһында әңгәмә алып барырға бурыслыбыҙ.


Хөрмәтле коллегалар! Исмаһам, үҙебеҙҙең балаларыбыҙҙың балаларына башҡорт исемдәрен ҡушайыҡ!