Презентация, доклад по казахскому языку на тему Мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәні

алуан тақырыптарды талдау. Мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәнін ашу. Жастарға халқымыздың бір қайнар көзін ұғындыру.

өзара  айырмашылығы
Мақал – мәтелдердің  тақырыптары
Қорытынды  бөлім.
Пайдаланылған әдебиеттер

Мақал-мәтел  бір  ғасырдың  ғана  жемісі  емес. Олардың  алғашқы  үлгілері  есте   қалмаған   ықылым   заманда   туып,   өзінің   қалыптасу,   даму,  өсу   процесінде  талай  ғасырмен   бірге  жасасқан.   Бұл   жолда  әр  түрлі  қоғамдық,  таптық тілектерге  сәйкес  өзгеріп,  жаңарып  отырған. Мақалдар  мен  мәтелдерде  айтылмайтын,  сөз  болмайтын  өмір  саласы  жоқ  десе  де  болады.      Мақал-мәтелдерден  халықтың   ой-санасы,  дүниеге  көзқарасы,  ақыл-  өнегесі  мол  көрініс  тапқан.  Мақал-мәтелдер  ой   дәлдігімен,  мазмұн   тереңдігімен,  түр  жағынан   ықшамдылығымен   ерекшеленеді.  Онда   өмірдің сан  алуан  салалы  құбылыстарына  баға  беріліп,  ой   түйінделіп,  халықтың  ғасырлар   бойғы   тәжірибесі   негізінде   пікір  айтылады.

пен  еріншектікті,  жомарттық  пен  сараңдықты  салыстыра  сөз  етеді.  Адамгершілік  жолына  нұсқан,  мін  келтіретін  жамандық  пен  жауыздық  қылықтардың  барлығын  батыл  сынап,  жиренте  әшкерелеп,  бүкіл  жұртшылыққа  адамгершілікке  тән  мінез,  қылықтардың  барлығын  ұсынады.
Мақалдар мен  мәтелдердің мазмұны  бабаларымыздың  өмір  тәжірибесін қамти  отырып,  біздің  санамызды,  әсемдік  сезімімізді,  талғамымызды,  көзқарасымызды  дамытады.  Сонымен  қатар  ұлтымыздың  мақал-мәтелдері  сөздің  мағынасын  түсіне білуімізге  және  тапқырлыққа баулиды,  шеберлікке,  шығармашылыққа  бастайды,  көркем  сөз  табиғатына жетелейді  әрі  ұшқыр, көңілге  қонымды,  ойлы,  бейнелі  сөйлеуге  үйретеді,   сөйлеу  мәдениетін  дамытады.      

үнділік,  сазды-  лық,  ұйқас,  ырғақтылық  байқалады.  Онда  басы  артық  сөз  болмайды. Барлығы    өз   орнында,   екшеленген,   сұрыпталған,   жымдаса   біріккен, ой-өрнек   ажыраспас   туыстық   тапқан,   ішкі   мазмұнына  сыртқы  формасы  сай  үндестік  тапқан  болып   келеді.   «Ер  дәулеті - еңбек»   деген   мақалды  талдап   көрелік.  Осындағы   сөздердің   бірін   де   өзгерту   мүмкін  емес. Мұндағы  негізгі  ой – еңбектің   құдіретін,   ол  бүкіл  бүкіл  игіліктің  көзі   екенін   білдіру. 

жерге  кірер»
«Не  ексең,  соны  орарсың» 
«Жауырды  жаба  тоқиды»

болады»
«Жігітті   намыс,  қоянды   қамыс  өлтіреді»  

сырттай  ұқсас  болып  келгенімен,  олардың  мазмұнды  түйіндеуінде,  ойды  шешуінде  өзіндік  ерекшеліктері,   айырмашылықтары  бар.  Ол  айырмашылықтар  мен  ерекшеліктер мақал-мәтелдің  ойды  түйіндеу  жағынан  да,  құрылымыжағынан  да  байқалады.

жерге  кірер» 

«Мезгіл  жетсе,  мұз  да  ерір»

соң  үреді».
Немесе: «Ақымақ  бастан  ақыл  шықпас,
           Ақыл  шықса  да  мақұл  шықпас»«ақымақ»  пен  «ақылды» – қарама-қайшы  ұғымдар

бірлік  туралы.
Достыққа,   жолдастыққа   арналған.
Төрт   түлік   малға   қатысты.
Егіншілік   кәсібіне   байланысты.
Өнер-білім,  оқу,  ғылым туралы.
Адамгершілікке  байланысты .
Қоғамдағы  қатынастарға,  әлеуметтік  мәселелерге,  ата- ана,  туған- туысқан,  денсаулық  т.б.

болмас,  туған  елдей  ел  болмас»,  «Өз  елің — алтын  бесігің»,   «Өз  елім – өлең  төсегім»,   «Ер  жігіт  елі  үшін  туады,  елі  үшін  өледі»

еңбек», «Бейнет,  бейнет   түбі – зейнет»,  «Еңбек  ет  те,  егін   ек – жарымасаң,маған   кел,  белді  бу да  бейнет  қыл,  байымасаң,   маған   кел» «Еңбек  ерлікке  жеткізер,  ерлік  мұратқа  жеткізер», «Еңбек  еткен мұратқа  жеткен», «Әрекет  болмай,берекет  жоқ», «Еңбексіз  рақат  жоқ», «Бір  еңбектің  көп  рақаты  бар»,  «Біткен  іс – піскен  жеміс» 

ел   ырысы,   жаңбыр   жауса – жер  ырысы»,   «Ер  бір   рет  өледі,  ез   мың   рет   өледі»,   «Ер  елімен   жақсы», «Елі  жоқ ер  жетім, ері  жоқ  ел  жетім» 

емес,  бірлік – байлық», 
 «Ынтымақ  жүрген  жерде  ырыс  бірге  жүреді»,
 «Ынтымақтың  арты – игі», 
 «Ері  ынтымақты  елде  жоқшылық
  болмайды»

  досымен  мықты»,   
«Жолдасы  көптің  олжасы  көп», 
«Дұшпан  күлдіріп  айтады,  дос  жылатып  айтады», 
«Жолдасы  жақсы жолды  болар, 
жолдасы  жаман қолды  болар»

көркі  мал  болар,   өзеннің  көркі  тал  болар»,   
 «Мал   өсірсең,  қой  өсір,  
пайдасы  оның – көл-көсір»

– орар»

  жатқан  бұлақ, 
білім – қайық»,  
«Оқусыз  білім  жоқ, 
білімсіз  күнің  жоқ»

жақсылық –
әр  адамның  ісі,жамандыққа 
жақсылық – ер адамның  ісі»  

ата-ананың  бауыр  еті, 
көзінің  нұры», 
«Ананың  сүті – бал, 
баланың  тілі – бал», 
«Баласыз  ана – гүлсіз  алма», 
«Ана  алдында – құрмет, 
ата  алдында – қызмет»  

– ғасырлар  бойы  халқымыздың  ұқыптап  сақтап  келген  тәжірибесінің  жиынтығы,  ой-пікірінің  түйіні,  аңсаған  асыл  арманының  арнасы,  өмір  тіршілігінің  айнасы,  көнеден  жаңаға, атадан  балаға   қалдырып  келе  жатқан  тозбайтын,  тот  баспайтын,  өмірлік  өшпес  мұра.

Б. Адамбаев.  «Халық  даналығы».  Алматы – 1976 3. С. Ұзақбаева.  «Оқушыларға  эстетикалық  тәрбие  беру».                                                    Алматы – 1988 3.С.Қалиев.  «Халық  педагогикасы  хақында  бірер  сөз».                                                        Алматы – 2000. 4.Ж.Алтаев. «Ежелгі  рухани  таным  және  қазақ  философия».                                                       Алматы – 1999 5. Қ.Жарықбаев., С.Қалиев.  «Қазақтың  тәлімдік  ой-пікір  антологиясы»  Алматы – 1994 6. М. Әлімбаев.  «Халқымыз  қандай  тәлімгер!».   «Мұрагер»  журналы   №1, 1992 7.   «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  журналы        №5,   2004 8.   «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  журналы        №4,   2004 9.   «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  журналы        №1,   2005 10.  Ө.Тұрманжанов.  «Қазақтың  мақалдары  мен  мәтелдері»                                                 Алматы – 2007