Презентация, доклад НА ТЕМУ БОРЫНГЫ ҺӘМ УРТА ГАСЫРЛАР ӘДӘБИЯТЫ 9 КЛАСС

тудырган образлы кузаллаулары. Анда дөньяның яратылышы,табигатьтәге һәм җәмгыятьтәге күренешләр, процесслар, вакыйгалар образлы итеп аңлатылалар.

Алар, материал, чимал, әдәби чара рәвешендә, мифларга ышану кимегәннән соң да, фольклорда, язма әдәбиятта кулланылуын дәвам итәләр.
Борынгы мифлар фольклорның нигезен тәшкил итә, аның белән тыгыз бәйләнештә тора.

лап тамгадан гыйбарәт (төп хәрефләре-36). Текслар уңнан сулга, өстән аска язылган. Борынгы төрки хәрефләре, үзләренең язылу рәвешләре белән, татар - башкортларда сонгы дәверләргә кадәр кулланылган гаилә тамгаларын хәтерләтәләр.
Себердә, төгәлрәк әйткәндә, Енисей елгасы башланган җирләрдә,Орхон (Урхун) буйларында очрый.

китабы» («Тәгъбирнамә»). Кәгазьгә язылган бу ядкәр, кытайча текстлар тәэсирендә, якынча 9 гасырларда төзелгән. Стиле-шигъри юлар белән араштырылган ритмлы проза.

(патша, император), Танъюкук хөрмәтенә язылган каберташ ядкәрләре игътибарга лаек.

бер өлеше, гарәп графикасындагы кебек, сүзнең башында, уртасында, ахырында килүенә карап, төрлечә язылалар. Язу юнәлеше уңнан сулга.
«Алтын ярук» («Алтын балкыш») – будда дине рухындагы зур күләмле әсәр. Ул Шәркый Төркестандагы Бишбалык төбәгендә X гасырда язылган. Автор- Сынгку Сели Тудунг дигән кеше.

гасыр урталарында ук инде аларның куптән кәгазъ җитештерүләре мәгълүм.
Уйгурлар әүвәл, башка төркиләр шикелле, туран, рун әлифбаларын кулланалар. 7 гасырларда алар үз әлифбаларын төзиләр. Бу графика әкренләп башка төрки халыклар арасында да тарала башлый. Әмма ислам дине тарала барган саен, төркиләр арасына гарәп әлифбасы да ныклап керә.

халыкларнын мифологиясенә, фольклорына, язма әдәбиятына, теленә,такихына һ.б

«Диван...»- барыннан да элек сүзлек характерындагы җыентык. Анда 9 мең тирәсе төрки сүзгә һәм сүзтезмәгә аңлатмалар бирәсе. Китап үзе гарәп язуы белән гарәп телендә язылган.

«Диван...»дагы мәкаль-әйтемнәрдә тормыш – көнкүрешнең, кеше эшчэнлегенең төрле тармаклары гәүдәләнеш тапкан.

«Диван...»да фәлсәфи эчтәлекле шигырьләр дә бар. Алар вакытның рәхимсезлеге, кеше гомеренең фанилыгы, улемнең коталгысызлыгы тасвирлана.

Мәхмүд Кашгарыйның «Диване лөгатет-төрк» китабы (1072 – 1074 еллар)

иҗат ителгән булса кирәк. Әмма аның уйгур әлифбасындагы нөсхәсе дә бар. Әсәрнең чагыштырмача борынгы өч кулъязмасы- Каһирә, Вена, Нәманган нөсхәләре сакланган.
Димәк, автор карашынча, гаделлек, дәүләт, игелек, авыл, зирәклек, сакчыллык кебек төшенчәләр чын идарәчелекнең нигезен тәшкил итәләр. Әмма бу сыйфатлар һәрберсе аерым гына яшәмиләр, алар бер- берсе белән тыгыз бәйләнештә, мәнәсәбәттә.

поэмалар.

татар укучылары һәм укымышлылары тарафыннан укылган, өйрәнелән.

«Котадгу белек»нең идея-мотивлары, поэтикасы, теле татар әдәбиятының нигезендә ята, әдиплэребез тарафыннан иркен файдаланыла, үстерелә.

күренеклесе - Әхмәд Йүгнәки. Аның яшәгән еллары төгәл билгеле түгел. Шагыйрьнең гомерен якынча 12 гасырга нисбәт итәләр. 19 йәз әдибе Шәмседдин Зәки кебек ул да тумыштан сукыр була. Шагыйрьнең туган җире- Урта Азиядәге Йүгнәт төбәге.

тыш, гомумтөрки әдәбиятта башка ядкәр дә бар. Алар бигрәк тә 12 йөзләрдә күбәеп китә. Бу төр истәлекләрдә, бер яктан, элеккеге төрки фольклоры һәм язма әдәбияты традицияләре дәвам иттерелсә, икенче яктан,аларга гарәп - фарса мәдәни йогынтысы, ислам дине тәэсире нык сизелә.

алып тора. Аларның һәр икесе дә 12 йөздә Урта Азиядә иҗат иткән.
Әхмәд Ясәви 11 гасырның икенче уртасында Яса дигән төбәктә туган. Аның әтисе- шәйх Ибраһим Мәхмүд углы - иртә үлеп китә. Булачак әдип Арслан- баб дигән кешедә тәрбияләнә.

классик ядкәре.
Коръәннең тууы Мөхәммәд пәйгамбәрнең эчтәлеге белән бәйләнгән. Бу тарихи зат якынча 570 елда Габерстандагы Мәккә каласында урта хәлле гаиләдә дөньяга килә. Әтисе улы туганчы ук вафат була. Бераздан Мөхәммәд әнисез дә кала, һәм ул бабасы гаиләсендә тәрбияләнә.
Мөхәммәд яһүди, христиан диннәре, мәҗүсилек, Шәрык халыкларның мифологик ышанулары белән яхшы таныш була. 40 яшендә төрле ачыгышлар ясый башлый.

Кабере - Мәдинә каласында. Пәйгамбәр үлгәч, аның эшен дусларны дәвам итә.
Коръән 114 сүрәдән гыйбәрәт: 1)Фатиха сүрәсе;... 3)Гыймран сүрәсе; 4) Хатыннар сүрәсе;... 22) Хаҗ сүрәсе;... 42)Киңәш сүрәсе;... 62) Җомга сүрәсе;..114) Нәс сүрәсе.
Коръәннең буеннан-буена бер Аллага ышану идеясе үткәрелә.
Коръән - гаять катлаулы, символик мәгънәле ядкәр.

сөйләргә була. Коръәндәге фикерләрнең әдәби әсәрләргә йогынтысы, гомумән, бу Изге китапка каләм ияләренең мөнәсәбәтен күрсәтергә дә мөмкин. Мөхәммәд пәйгамбәр тарафыннан җиткерелгән 114 сүрәдә фәлсәфи һәм эмоциональ фикерләү шул дәрәҗәдә тирән ки, ул әле ничәмә ничә гасырлар бөтен әдәбиятны үзенең яктылыгы белән сугарачак.

Коръән Кәрим тәкъдим ителде. Изге китапның зурлыгы – метр ярымга ике метр, авырлыгы – 800 килограмм. Әлеге басма Гиннес рекордлар китабына керүгә дәгъва кыла.